KALAMAY: TI PAKASARITAANNA
Salaysay ni Danny Antalan
Kalkalpas ti maikadua a gubat sangalubungan. Ti aglawlaw ket kasla dinaliasat ti bagyo. Narigat ti agsapol no ania ti pagbiagan dagiti agindeg iti Candon.
Iti Barangay Bagar, Candon, Ilocos Sur. Adda innem a babai a naguumong. Agsasaritada no ania ti mapatanur a kankanen manipud iti niog. Maysa kadakuada ni Rosa del Rosario. Isu ken ti lima a kaduana ket nagtutulag a mangluto. Adda naarina a diket a bagas; niog a natangkenan ken naganus, nalabaga nga asukar. Ti dakkel a siliasi ket nainnawandan.
Inlutoda ti naganus a niog sada inkabil ti gita ti niog. Inlaokda ti naikinaw a nagiling a diket. Inkiwar-kiwarda agingga a mabalinen nga ilaok ti nalabaga nga asukar. Kabayatan a nadarang ti apoy, intuloyda ti agikiwar agingga a pimmalet. Idi inadawda, anian a kiletna. Idi ramananda, nasam-it ket anian nga imasna. Ket dayta ti nanipudan ti baro a produkto ti Candon…
Kalamay!
Ni Lisa Abaya, agdama a presidente dagiti aglaklako ti kalamay ditoy siudad ti Candon. Napuotanna ti panagararamid ti kalamay daydi apongna a ni Rosa del Rosario. Uray pay ti panangipatawid daytoy kenni inangna a ni Caridad Dario. Inpatawid met daytoy ni inangna kenkuana. Ni Nana Idad ti supervision laengen iti pagaramidanda ti trabahona. Kas kunana: “isu ti nag retire nga awan ti pensionna.”
“Addakamin iti maikatlo a henerasion… manipud kenni apongmi agingga kadakami. Iti barangay Bagar, nasuroken walopulo a tawen ti panagaramidanen ti kalamay.” Panangilawlawagna bayat iti panakiuman kenkuana.
Kinunana a no idi kalkalpas ti maikaddua a gubat-sangalubongan ket innemda laeng, itan ket sumurok-kumurangdan a singkuenta nga agar-aramid ken aglaklako ti kalamay ti Candon. Daytoyen ti kangrunaan a pagsapulan dagiti sumagmamano a kabarangayanda sipud pay idi. Kinapudnona, inaklonna a kalamay ti gapuna ti panaggraduarna kas maysa a maestra. Nupay manipud idi naturposna ket dina pay napadasan nangisuro iti eskuela.
Ket apay koma nga agisuro pay, no ti masapulanna kas mangisursuro ket amang a dakdakkel ti ganansiaenna iti kalamay. Kalaksidanna, ti panagisuro ket kas met laeng panangipateg iti kultura ken tradision iti panagaramid iti daytoy agdindinamag a produkto iti sangalubungan.
No mabigbigbig ti kalamay gapu iti Candon maigapu iti naisangsangayan a kinasam-itna ken kinaimasna iti kinakilnetna. Mabalin met a kunaen a nabigbig ti Candon gapu iti kalamay. Mabalin met kunaen a gapu iti kalamay ket naikabil iti mapa iti sangalubungan ti Candon. Apay ketdin a saan? Daytoy a sangkapirit a produkto ket dakkelen ti nagbanaganna. Nakadanonen idiay Estados Unidos, Saudi Arabia, Canada, Italy, Greece, ken dadduma pay a paset ti pagilian.
“Dandani iti amin a paset ti lubong ket nadanonen ti kalamay. Dagiti balikbayan no agsublida ket ag-orderda kadakami nga itugotda iti naikamanganda a pagilian.” Kinuna ni Manang Lisa.
Ket siempre, no maramanan dagiti sabali a dila ti sam-it ti kalamay. Damagenda no sadino ti naggapuanna. Ket ania ngarud ti maisungbat? Candon City, Philippines! Lumawag ti mapa ti Candon iti sangalubongan. Ket kunaendanto—nagsam-it gayam dagiti Candonians.
Dayta ket iti ballasiw-taaw. Nakarkaro ngarud no ditoy pagiliantayo. Kas kunada, ti maysa a tao a lumabas iti Candon ket masapul a sumardeng iti Pasalubong Center tapno gumatang iti naisupot a brown, nabalkot pay ti pisang a pagiwarnak a kalamay. Kasla nagnumo ti langana, ngem ti ramanna ti pagsasaritaan. Adda met ketdi dagiti pang-regalo a kas koma dagiti naikabil iti sabot a nabalkot ti ukis ti saba. Napintas ti langana daytoy, kastoy ti tipikal a kalamay.
ASINO DAGITI GUMATGATANG
Pulitiko kas koma dagiti senador, artista, announcer ti telebision ken radio iti nasional ken dadduma pay nga agkakangato a personalidad iti gimong—wen, ditoyda a gumatgatang ti kalamay. Ket nee, mabalinmo ti agpa-autograph kadakuada—gimmatangda pay.
“Wen, adudan a gimatgatang. Ngem dagiti dadduma ket saanda a bumaba ta amangan no aribungbongan dagiti fansda.” Inyisem ni Manang Lisa.
Kalamay—nagsimple ti langana; naipilot iti cellophane, nabungon iti bassit a pagiwarnak ken naikarga iti brown a supot (ti pagikabkabilan ti puto). Ngem no ti durian ket anian a bangsitna ngem pirmi met ti imasna. Kasta met ti kalamay, di man makaay-ayo ti langana ngem mamigergerka met iti ramanna.
Ngem daytoy ita ti kayat nga ikkan importansia ti siudad ti Candon. A pagbalinen a makaay-ayao ti langana babaen iti makunkuna a packaging. Adda dagiti naiparang nga inobasion iti label a kayat nga ipakat ti siudad babaen iti tulong ti Department of Science and Technology. Kastoy ti programa tapno di met kababain kadagiti a gumatgatang tapno ipasaraboda kadagiti adda dita Amerika ken dadduma pay a paset ti lubong.
Ti rigatna laeng, saan a pang-export ti kalamay ta ag-molds daytoy kalpasan ti makalawas. Adun dagiti nag-canvass tapno i-exportda koma, ngem ti problema ket ti kabiit ti aldaw tapno daytoy ket di mabangles. Awan ngamin ti preserbatibona daytoy a produkto. No ma-ref ket abotenna met ti sumagmamano nga aldaw ngem kaskasdi a biit laeng ti aldawna.
Adun a seminar ti nagatendaran ni Manang Lisa; adun ti naginterview kenkuana—nagdamdamag no kasano ti panagaramid ti naimas a kalamay. Na-telebisionen, pagiwarnak, project study. Amin dagitoy ket sinungbatanna.
Ngem nupay kasta, no awisenda a mangi-representar koma iti kalamay iti okasion iti ruar ti Candon ngem dina mabalin a patgan ta awan ti pamanawanna.
KASANO TI AGARAMID TI NAIMAS A KALAMAY
Nalaka laeng, kas kalaka ti mangisaang iti inapoy tapno idasarna iti pamiliana.
1 salop a nagiling a diket
6 a kilo ti brown sugar
10 a naganas a niog
Natangkenan a niog
Maluto ti naganus a niog (maikkan iti danum) iti sinublan. Mailaok ti naikinaw a nagiling a diket. Mailaok ti brown sugar (ngem no puraw ti kalamay ket puraw nga asukar ti aramaten). Mailuto iti agingga dua nga oras agingga a pumalet. Ikiwar-kiwar aginga a marikna ti panagpaletna. Naluton.
Maipilot iti cellophane, mabungon iti papel. Maisupot.
Agarup walo gasut a pidaso ti maaramid iti medium size.
Kasta la kasimple ti agaramid ti kalamay. Ngem apay ketdin a nagimas.
Ay wen, gayam, adda pay rekadona. Dayta ti kinasam-it ken kinadungngo dagiti Candonians a di mailibak iti kalamay nga agdindinnamag iti sangalubongan.###
Read Full Post »